İhale usulleri alım sürecinin yürütülmesinde izlenecek kuralların farklılaştığı yöntemleri ifade etmektedir. Bu anlamda farklılaşma alım yapılacak ihtiyacın konusuna ve yaklaşık maliyetine göre değişmektedir.
İhale usulleriyle ilgili temel ilke Kanunun 5’inci maddesinde yer alan, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olduğuna yönelik kuraldır. Belli istekliler arasında ihale usulünün de hangi hallerde yapılacağının açık biçimde belirtilmesi karşısında idarelerin ihale usulü tercih ederken öncelikle açık ihale usulüne başvuracakları ortaya çıkmaktadır. Bir başka ifadeyle belli istekliler arasında ihale usulü ve özellikle pazarlık usulü ihale tercihlerinin somut ve hukuka uygun gerekçelere dayanması gerekmektedir.
Açık ihale usulü kanun kapsamında yapılacak alımlarda en çok kullanılan yöntem olup, bu şekilde yapılan ihaleye bütün istekliler teklif verebilmektedir. Bu usulde ihale ilanını inceleyen ve ihale dokümanını satın alan bütün istekliler teklif verebilmektedir.
Belli İstekliler Arasında İhale Usulü
Belli istekliler arasında ihale, iki aşamalı yapılmakta olup, yapılacak ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda idarece davet edilen istekliler ihaleye teklif verebilmektedir. İki koşulda bu ihale usulü kullanılır.
- Yapım işleri, hizmet ve mal alım ihalelerinden işin özelliğinin uzmanlık ve/veya ileri teknoloji gerektirmesi nedeniyle açık ihale usulünün uygulanamadığı işler
- Yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısını aşan yapım işi ihaleleri bu usule göre yaptırılabilir.
Yeterlik ölçütü olarak belirlenen değerlendirme kurallarına göre adayların ön yeterlik değerlendirmesi yapılması, belirtilen asgari yeterlik koşullarını sağlayamayanlar yeterli kabul edilmemesi Kanunda yer almaktadır. Öte yandan, ön yeterlik ilanında ve dokümanında belirtilmek kaydıyla; yeterlikleri tespit edilenler arasından dokümanda belirtilen ölçütlerine göre sıralanarak listeye alınan belli sayıda istekli veya yeterli bulunan isteklilerin tamamı teklif vermeye davet edilebilir.
Yapılan yeterlik değerlendirmesi sonucunda, teklif vermeye davet edilmeyenlere davet edilmeme gerekçeleri yazılı olarak bildirilecektir. İşin niteliğine göre rekabeti engellemeyecek şekilde 40 ıncı maddeye uygun olarak belirlenen ve ihale dokümanı ile davet mektubunda belirtilen değerlendirme ölçütlerine göre tekliflerin değerlendirmesi yapılarak ihale sonuçlandırılacak, ihaleye davet edilebilecek aday sayısının beşten az olması veya teklif veren istekli sayısının üçten az olması halinde ihale iptal edilecektir. Ancak, teklif veren istekli sayısının üçten az olması nedeniyle ihalenin iptal edilmesi durumunda, ihale dokümanı gözden geçirilerek varsa hatalar ve eksiklikler giderilmek suretiyle, ön yeterliği tespit edilen bütün istekliler tekrar davet edilerek ihale sonuçlandırılması mümkündür.
Ön yeterlik aşamasında adayların herhangi bir teklif bedeli bulunmadığından niceliksel değeri olan iş deneyim ve ciro gibi yeterlik oranlarının parasal değerlerinin ön yeterlik ölçütü olarak belirlenmesi gerekmektedir. Bu tutarların nasıl belirleneceği de yaklaşık maliyetin oranları üzerinden ilgili uygulama yönetmeliklerinde belirtilmiştir.
Pazarlık Usulü
Bu usul istisnai biçimde uygulanır. Genel olarak ilanlı ve ilansız pazarlık olmak üzere iki başlıkta incelenir ve Kamu İhale Kanunu’nun 21’nci maddesinde düzenlenmiştir. Uygulama dönemi boyunca sık tartışılan konulardan birisi olan pazarlık usulü ihale ayrı bir yazının konusu yapılmıştır.